شهرستان بروجرد سال‌ها در رشته‌های مختلف هنرهای سنتی و صنایع‌دستی سرآمد و شهره منطقه بوده و گستره صادرات صنایع‌دستی این شهرستان از مرزهای کشور نیز فراتر رفته است. یکی از صنایع مشهور شهرستان فرش‌بافی است که در این راستا بر آن شدیم تا با یکی از کارشناسان فرش این شهر به گفت‌وگو بپردازیم.

ندا دلفانی کارشناس فرش بروجردی در گفت‌گوگو با خبرنگار میراث آریا در مورد طرح‌های فرش مختص بروجرد، اظهار کرد: تاریخچه بافت قالی یا فرش تا آنجا که مشخص شده به هزاره پنجم و ششم پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک قدیمی‌ترین قالی دستبافت مربوط به ایران و در دوران هخامنشیان بافته شده و در سیبری کشف شده است. قالی بافی در سده ۱۰ میلادی به وسیله مورها به اسپانیا شناسانده شد.

او خاطرنشان کرد: نکته اینجا است که این هنر در ضمن اصالت و قدمت هر روز اقبال بیشتری را میان ملل و فرهنگ‌های مختلف پیدا می‌کند زیبایی طرح و نقش یکی از عوامل اصلی در ماندگاری هنر است که هنرمندان ایرانی با رعایت نکات زیبایی شناختی در متن و حاشیه فرش، فرش ایرانی را به اثری بی‌نظیر تبدیل کرده‌اند.

دلفانی اضافه کرد: ایرانیان همواره به استفاده از فرش‌های دستبافت در منازل خود رغبت نشان داده‌ و سعی کرده‌اند با استفاده از این هنر بی‌نظیر زیبایی و گرمای بیشتری را به منازل خود ببخشند فرش‌های ایرانی انواع متفاوتی دارند که شناخت آنها به انتخاب درست و متناسب هنگام خرید کمک می‌کند.

این کارشناس فرش بیان کرد: فرش ایرانی نمادی از هنر نبوغ فرهنگ و اصالت بوده و ایرانیان از پیشگامان بافندگی فرش بوده‌اند که در طول زمان با دقت نظر، خلاقیت و سلیقه این هنر را به درجه‌ای از کمال رسانده‌اند که می‌توان از آن به عنوان معرف فرهنگ و هنر ایرانی یاد کرد. اولین شواهد مستند در مورد هنر ایرانیان در فرش بافی را می‌توان در متون چینی مربوط به ساسانیان (۲۲۴_۶۴۱م) جستجو کرد.

او ادامه داد: قدیمی‌ترین فرش جهان قالی پازیریک نام دارد که در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی توسط یک باستان شناس روس در گور یخ زده یکی از فرمانروایان سکایی کشف شد و به دلیل محل کشف آن در دره پازیریک روسیه، چنین نامگذاری شد در کنار این قالی اشیا باستانی دیگری نیز وجود داشت. این قالی از جنس پشم و به شکل مربعی است که هر ضلع آن یک متر و 98 سانتی‌متر طول دارد.

دلفانی تصریح کرد: اگر بخواهیم دسته‌بندی کاملی از نقش فرش‌های ایرانی ارائه دهیم می‌توان آن‌ها را به طرح‌های آثار باستانی و اسلامی، شاه عباسی، اسلیمی، اقتباس شده، بندی، افشان، بته جقه، ترکمن، درختی، گل فرنگ، شکارگاهی، خشتی، ماهی، گلدانی، هندسی، محرمات، محرابی، تلفیقی و عشایری تقسیم کرد.

این کارشناس فرش یادآور شد: در استان لرستان طرح‌های هراتی و ریز ماهی و بته‌ای را در کنار طرح‌های دیگر باید جزو مهم‌ترین و فراگیرترین طرح‌های این منطقه به شمار آورد. در منطقه بروجرد طرح ماهی جزو ریز نقش‌ترین طرح‌های استان است.

فرش چهاربره و علمدار بروجرد از گونه‌های قدیمی لرستان است

او با اشاره به طرح چهاربره، اظهار کرد: به این طرح زیبا در گویش محلی چاروره گفته می‌شود، از لحاظ موقعیت جغرافیایی روستای چهاربره در شمال بروجرد قرار گرفته و از لحاظ کیفیت در طرح، نقش و بافت در گروه تولیدات با کیفیت لرستان است.

دلفانی خاطرنشان کرد: از نمونه بافت‌های این منطقه می‌توان به طرح علمدار اشاره کرد. فرش چهاربره و علمدار بروجرد از گونه‌های قدیمی لرستان بوده که در گذشته بافت آن از رونق خوبی برخوردار و این طرح واگیره‌ای است و در اولین نگاه تاثیر طرح هراتی را می‌توان در آن مشاهده کرد. در این طرح متن از موتیف‌های درشتی مانند گل لوتوس و برگ کنگری استفاده شده است.

این کارشناس فرش بروجردی با بیان اینکه ریشه‌یابی تاریخی حاشیه هم اصل آن را به حاشیه هراتی می‌رساند که با توجه به ذهنیت بافنده تغییراتی در آن صورت گرفته است، اضافه کرد: رنگ بندی علمدار چهاربره تیره و معمولاً سرمه‌ای سیر و روناسی به عنوان رنگ زمین انتخاب می‌شد، تعداد رنگ‌های مورد استفاده در این نوع دستبافته از هفت رنگ شامل؛ سرمه‌ای، روناسی، زرد، سبز، آبی، سفید و نارنجی تجاوز نمی‌کند و رنگ بندی موتیف‌ها به گونه‌ای است که تا حدی سنگینی متن را جبران کرده و جلوه بیشتری داشته باشد.

او بیان کرد: برای بافت این سبک طرح در استان از الگوی بافت ثابت که همان تکه فرش‌ها یا در اصطلاح محلی دستور بوده استفاده می‌شده است.

طرح علمدار، طرح معروف هراتی است

دلفانی با اشاره به دستو اورنک، گفت: طرح چهاربره در ابعاد ذرع و نیم و قالیچه‌ای و کنار بافته می‌شود. به دلیل واگیره‌ای بودن این طرح قابلیت آن را دارد که در ابعاد مختلف و بنا به نیاز و تشخیص بافنده بافته شود.

این کارشناس فرش ادامه داد: طرح علمدار در واقع همان طرح معروف هراتی است که در غرب ایران با نگاره‌های اصلی گل الماسی که در چهار سوی آن چهار برگ یا ماهی قرار دارد تزیین شده و در این منطقه با خلاقیت و ذهنیت بافنده چنین حالتی را به خود گرفته است. در صورت دقت به این طرح واگیره‌ای ماهی‌ها به شکل برگ دیده می‌شوند.

او تصریح کرد: در این طرح بافنده برای تنوع بیشتر نمادهایی از لوزی با موتیف‌های گل لوتوس و ماهی را در متن قرار داده در برخی نمونه‌ها تعداد چهار حاشیه با موتیف‌های گل لوتوس، لته سیب و بته استفاده شده است.

دلفانی با اشاره به طرح گنجشکی(ملیچه‌ای) روستای چهاربره، اظهار کرد: نمونه دیگری از تولیدات این روستا طرح گنجشکی بوده و این طرح دارای نقش تکراری واگیره‌ای است، واگیره‌ها لوزی‌هایی هستند که به وسیله‌های الماس و لوتوس در اندازه‌های مختلف به یکدیگر مرتبط شده و در داخل لوزی‌ها موتیف‌های گنجشک و عقاب قرار می‌گیرد.

این کارشناس فرش یادآور شد: قالی طرح گنجشکی نسبت به طرح علمدار همین روستا دارای موتیف‌های ریزتر و رنگ‌بندی زیبا و ملایم‌تری است و مهارت بیشتری در بافت را نشان می‌دهد، حاشیه مورد استفاده معروف چهاربره بوده که بررسی تاریخی ریشه آن را به حاشیه‌های معروف هراتی رساند که به شکل ساده‌تر با حالت روستایی بافته شده است.

او خاطرنشان کرد: این طرح هم به تبعیت از طرح‌های دیگر این روستا و همچنین استان لرستان از رنگ سرمه‌ای برای زمینه استفاده کرده است.

طرح معروف مالمیر و سرابند نقش تکراری بته است

دلفانی افزود: مالمیر و سرابند از جمله روستاهای شمال شرقی بروجرد و همجوار با استان مرکزی هستند. تولیدات این دو روستا از نظر بافت و طرح و نقش کاملاً شبیه هم هستند و به همین دلیل در سراسر ایران به نام سرابند(مالمیر) شناخته می‌شود.

مدیرعامل شرکت تعاونی ظریف با اشاره به طرح پته سرابند مالمیر بیان کرد: طرح معروف مالمیر و سرابند نقش تکراری بته است که هم به صورت لچک و ترنج و هم بدون لچک و ترنج و اکثر با حاشیه شکری بافته می‌شوند. برخلاف سایر طرح‌ها و نقش‌های موجود در لرستان ریز نقش هستند همین امر جلوه لطیف‌تر و زیباتری را به تولیدات آنها می‌دهد.

او ادامه داد: طرح بته این روستاها از معدود تولیداتی در استان لرستان است که از رنگ سفید به عنوان یکی از رنگ‌های اصلی در لچک، ترنج و حاشیه استفاده می‌کنند و به طور کلی با استفاده از قرمز لاکی سیمای روشنی را به تولیدات خود می‌بخشند.

این کارشناس فرش اضافه کرد: تعداد رنگ‌های این نوع قالی لرستان نیز محدود است و به هفت رنگ نمی‌رسد. این طرح و به خصوص بافت این روستا در بروجرد بسیار مورد علاقه و پسند بازار محلی است به طور کلی بافندگان لرستان به طرح بته‌ای سرتاسری ریز و درشت که متن فرش با ردیف‌های بته دو طرفه(بته‌ها در هر ردیف در جهت مخالف ردیف قبل قرار گرفته‌اند) منقوش و تمایل زیادی نشان می‌دهند و بافت آن در گوشه و کنار لرستان انجام می‌شود.

او با اشاره به طرح عروسکی، اظهار کرد: این طرح نمونه حاضر یک طرح لری و نمونه‌ای قالی عروسکی تشخیص داده شده است. از این نوع طرح امروزه تا آنجا که اطلاع داریم در هیچ جای لرستان بافته نمی‌شود.

دلفانی بیان کرد: همچنین به علت فرسوده بودن قالی مورد نظر امکان تشخیص کامل طرح و حتی رنگ بندی وجود ندارد فقط طبق استنادات به افراد محلی و تشخیص نماد آدم قالی را طرح عروسکی می‌دانستند و اینکه نوع طرح‌ها در گذشته توسط عشایر بافته می‌شده و یک طرح سلیقه‌ای است.

قالی با نام سماور ناشی از سماورورشو بروجرد است

این کارشناس قالی با اشاره به طرح سماوری گفت: روستای برده سره در شمال غرب بروجرد و در مسیر شهرستان نهاوند قرار گرفته، از جمله طرح‌های این روستا طرح سماوری بوده که نمادی از صنعت ورشوسازی و سماور ورشویی بروجرد است از گذشته‌های دور بروجرد قطب اقتصادی لرستان بوده انواع پیشه‌ها در آن فعالیت داشته‌اند به طوری که روستاییان و عشایر از سراسر استان بازار این شهرستان را برای تهیه مایحتاج و عرضه محصولات کشاورزی بر صنایع دستی انتخاب می‌کرده‌اند.

او اضافه کرد: در دهه‌های نه چندان دور سماورهای ساخت دست هنرمندان ورشو ساز بروجرد زینت بخش خانه‌های بسیاری بوده و بافت یک قالی با طرح و نام سماور از این مسئله ناشی می‌شود.

دلفانی با اشاره به فرش طرح کاتاراز، بیان کرد: طرح روستایی قاعدطاهر با تلفظ محلی کاتاراز نمونه طرح‌های این روستا طرح سماوری است که در واقع برای تشکیل ترنج از طرح سماور استفاده شده در این نوع قالی ترنج بیش از حد معمول و مرسوم بزرگ و مربعی شکل است و لچک ترنج فضل اصلی متن را اشغال کرده و تقریباً فضای زیادی در متن باقی نمی‌ماند و باقیمانده فضای متن با موتی‌های کوچکی مانند انواع گل و بوته پر می‌شود.

مدیرعامل شرکت تعاونی ظریف ادامه داد: قالی دارای یک حاشیه اصلی قرمز رنگ و دو طره سرمه‌ای بوده و تمام تلاش بافنده در متن به کار رفته و چندان تلاشی برای زیبایی حاشیه صورت نگرفته است امروزه این طرح منسوخ شده و دیگر بافته نمی‌شود.

او همچنین با اشاره به طرح و نقش لچک و ترنج گل آلبالو، اظهار کرد: از نظر (طرح شکسته بودن) و رنگ بندی کاملاً متاثر از نهاوند بوده به دلیل استفاده از گل‌های ریز خوشه‌ای به این نام معروف شده و در این نوع طرح معمولاً یک حاشیه اصلی و دو طره استفاده می‌شود که از روی حاشیه می‌توان تشخیص داد که بافنده برای بافت حاشیه نسبت به متن خلاقیت و وقت زیادی صرف نکرده است.

دلفانی خاطرنشان کرد: موتیف‌های موجود در حاشیه نسبت به متن درشت و ابتدایی هستند در مورد رنگ بندی معمولاً این منطقه از سبز و زرد زیبایی استفاده نمی‌کند و این دو رنگ چندان بازار پسند از ارزش تولیدات آنها می‌کاهد.

این کارشناس فرش بروجردی در پایان اضافه کرد: طرح لچک ترنج ونایی برگرفته از روستای جعفرآباد است مانند استفاده از گلدان و بوته‌هایی که آرایشی شبیه گل آلبالوی جعفرآباد دارند. در یک بررسی کلی با وجود نزدیکی روستا به شهر که می‌تواند عامل مهمی هم برای پیشرفت صنعت قالی‌بافی باشد اما نسبت به سایر روستاها وضعیت ضعیف‌تری را در طرح و نقش و بالاخص رنگ‌بندی نشان می‌دهد.

انتهای پیام/